Lustro/lusterko prawdę Ci powie. Nie tylko miłośnicy baśni to wiedzą. A kalendarium/ kalendarzyk jest przecież jak lustro… dać nam może obraz świata – choćby jego wycinka. Wierny, usytuowany w czasie i przestrzeni, bo opisany poprzez daty i fakty… Kalendarium STS-u przygotowała Barbara Riss.

W takiej właśnie formie przypominam – w nawiązaniu do pokazu „STS1954-2014. LOS SPRZYJAŁ PRZECIWKO NAM!” – historię tej legendarnej warszawskiej sceny i zarazem grupy młodych ludzi, którzy STS stworzyli i w nim grali w latach 1954-1975. Pokaz został przygotowany z okazji 60.rocznicy założenia Studenckiego Teatru Satyryków czyli STS-u.

Pomysłodawcą „Kalendarzyka STS” był poeta i satyryk Andrzej Jarecki: tak przedstawiał dokonania zespołu na okoliczność uroczyście obchodzonych przez teatr co pięć lat urodzin, po 1969 rok.

Niżej zaprezentowany Kalendarzyk STS-owy pozwala prześledzić historię teatru aż do ostatniego zagranego spektaklu w jego  siedzibie. Odnotowane też zostały wybrane wydarzenia z dziejów PRL. Był bowiem STS fenomenem nie tylko artystycznej natury. Więcej niż świadkiem epoki przemian politycznych, jakie nastąpiły w Polsce  przed i po Październiku 56. Teatrem zaangażowanym, barometrem nastrojów społeczeństwa. I pozostał na „placu boju” w latach sześćdziesiątych, jako ważny głos tych wszystkich ludzi,zwłaszcza młodych, którym nie było wszystko jedno, co dzieje się w kraju …  I nie poddawał się w zmaganiach z GUKPiW, czyli cenzorami z ul. Mysiej. Nigdy bowiem nie pokazywał STS przedstawień całkiem „niewinnych”. Nawet z pozoru daleka od polityki „Wesoła dwururka” nie była zwykłą „niewinną” rewią myśliwską: wszak dwururka to dwuznaczność, jak ujął kwestię Andrzej Jarecki (w piosence).

                                       KALENDARZYK STS-owy 

13 III 1954 – założycielskie zebranie w Domu Studenta UW przy Krakowskim Przedmieściu
2 V 1954 – premiera składanki „To idzie młodość” w Domu Kultury „Energetyk” przy Wybrzeżu Kościuszkowskim 37 (reżyseria Jerzego Markuszewskiego, teksty „obce”)
7 (9?) XI 1954 – „Prostaczkowie” – pierwszy spektakl z „własnymi” tekstami (reż. J.Markuszewski)
luty 1955 – pierwsza recenzja pt. „Sukces teatru studentów”, Paweł Pyź (wł. T. Strumff)
15 IV 1955 – Przewodnicząca ZU ZMP Wanda Chachaj oświadcza: Taki teatr nie jest potrzebny naszej organizacji.
15 V 1955 – Agnieszka Osiecka przystępuje do STS-u
sierpień 1955 – w „Nowej Kulturze” ukazuje się „Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka
20 IX 1955 – premiera składanki „Myślenie ma kolosalną przyszłość” (reż. J. Markuszewski, z tekstami J. Abramowa, W. Dąbrowskiego, A. Jareckiego i A. Osieckiej)
lipiec 1955 – ZSRR uroczyście przekazuje „narodowi polskiemu” PKiN im. J. Stalina
12 XII 1955 – w ankiecie Sztandaru Młodych Co uważasz za najwybitniejsze osiągnięcie Polski Ludowej? – Jadwiga Maćkowiak odpowiada: hasło Myślenie ma kolosalną przyszłość 

31 XII 1955 – pierwszy wspólny Sylwester
styczeń 1956– wczasy studenckie dla zespołu w Dusznikach
1 II 1956  – pozyskanie i adaptacja własnej siedziby przy ul. Świerczewskiego 76 b

luty 1956 – w Moskwie na XX Zjeździe KPZR Nikita Chruszczow krytykuje stalinizm
12 III 1956 – w Moskwie umiera Bolesław Bierut, I Sekretarz KC PZPR
2 VI 1956 – premiera „Agitki” (reż. J. Markuszewski i W. Solarz)
28 VI 1956 – strajk w zakładach im. J. Stalina (Cegielski), demonstracje i strzały w Poznaniu
sierpień 1956 – zwolnionemu z więzienia (1954) Władysławowi Gomułce przywrócone zostają prawa członka PZPR
21 X 1956  – Gomułka wybrany I Sekretarzem KC i członkiem Biura Polit. KC PZPR.
Wieczorem podczas „Agitki” entuzjazm widzów wywołuje aktualna wstawka
22 X 1956 – występ STS-u na wiecu w auli Politechniki Warszawskiej
24 X – kilkusettysięczny wiec pod PKiN w stolicy – Gomułka zapowiada zmiany w całym życiu społecznym; wieści o walkach (od 23 X) w Budapeszcie
28 X 1956 – Prymas Polski, kard. Stefan Wyszyński uwolniony z klasztoru w Komańczy
styczeń 1957 – wybory do sejmu (z hasłem Gomułki: „bez skreśleń”) sygnałem zahamowania procesu demokratyzacji w kraju
kwiecień 1957 – powstaje ZMS (z połączenia działających po upadku ZMP w 1956 roku Rewolucyjnego Związku Młodzieży i Związku Młodzieży Robotniczej)
maj 1957 – ukazuje się antologia tekstów satyrycznych z STS-u pt. „Myślenie ma kolosalną przyszłość” („Iskry”)
maj 1957 – zwolennicy kontynuacji przemian (tzw. rewizjoniści) potępieni na IX Plenum KC
28 VII – 12 VIII 57 – udział STS-u w Światowym Festiwalu Młodzieży w Moskwie i występ w siedzibie Związku Pisarzy ZSRR
VIII-X 1957 – pobyt zespołu we Francji: praca przy winobraniu i występ dla Polonii w Paryżu
październik 1957 – pierwsza praca magisterska o STS-ie na UW, Małgorzaty Szejnert
2 X 1957 – rozwiązanie tygodnika „Po prostu”
31 XII 1957 – najlepszy Sylwester: zabawa w… „Powstanie i upadek Wolnej Republiki STS”
28 IV 1958 – przedpremierowy pokaz sztuki „Esmeralda” J. Abramowa (zakaz cenzury)
listopad 1958 – próby programu „Salon Warszawski” (sprzeciw cenzury – próby przerwane)
17 IV 1958 – nagroda MKiS za odważną satyrę polityczną (Przegląd w Gliwicach)
16 XII 1958 – Agnieszka Osiecka i Daniel Szczechura kręcą krótki film o STS-ie
14 III 1959 – premiera składanki „Uśmiechnięta twarz młodzieży” na Jubileusz – 5 lat STS-u
lipiec 1959 – występy Kabaretu STS „Fioletowy księżyc” w miejscowościach wczasowych
sierpień 59 – wczasy w Zgonie na Mazurach (ufundowane przez Radę Uczelnianą ZSP)

Zofia Góralczyk, Jerzy Markuszewski i Agnieszka Osiecka na Mazurach; Kaduceusz – nagroda dla zespołu   

24 XI 1959 – premiera „Wieży malowanej” – wieczoru polskiej poezji ludowej w wykonaniu Wojciecha Siemiona, inicjująca nurt przedstawień z „gwiazdami” w repertuarze STS-u
26 III-10 IV 1960 – Festiwal Teatrów Studenckich w Parmie – sukces „Il pensiero ha un grande avvenire” (zespół gra w j. włoskim)
maj 1961 – Główna Nagroda MKiS oraz Kaduceusz – nagroda „Szpilek” na Festiwalu Teatrów Studenckich w Gdańsku (następny w 1963 roku)
1 IX 1961  – w Poities na Festiwalu studenckim STS gra „La pensée a un avenir colossal”
19 IV 1962 – premiera „30 milionów” (pierwszy program składany zagrany ponad 100 razy!)
kwiecień 1962 – wieniec laurowy za „Oskarżonych” na Festiwalu Małych Scen w Sarajewie
25 VII-2 VIII 1963 – „Widowisko o Rudolfie Hoessie, wrogu ludzkości” pokazane na Festiwalu Studenckim w NRF
19-23 VI 1963 – na I Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu: Główna Nagroda w kategorii piosenek kabaretowych – dla „Okularników” (Osieckiej i Abramowa) i Pierwsza Nagroda  III Programu PR, zespołowa – za program piosenkowy  „Wszystko, co nasze…” (telewizor)
14 III 1964  – Antoni Słonimski wręcza premierowi Józefowi Cyrankiewiczowi List 34, czyli  protest uczonych i literatów, domagających się zniesienia ograniczeń w przydziałach papieru, złagodzenia cenzury prawa do krytyki jako gwarantowanych konstytucją
23 III 1964   – premiera „Mnie nie jest wszystko jedno” na Jubileusz 10.lecia (program zakazany przez cenzurę po 9 wykonaniach)
18 IV-5 V 1964  – program „Je ne m’en fiche pas” na festiwalu teatralnym w Nancy (Francja)

Zespół STS w Nancy, 1964 rok

luty 1967 – spektakl „Oskarżeni” w Izraelu
30 I 1968…. – pod pomnikiem Mickiewicza w Warszawie studenci protestują przeciwko zdjęciu z afisza „Dziadów” w Teatrze Narodowym – aresztowania, relegowania z uczelni
8 III 1968 – na UW rozbity przez MO, ORMO i bojówki tzw. aktywu robotniczego wiec studentów, po którym w kraju nasilają się protesty przeciwko brutalności milicji i represjom, z żądaniami liberalizacji systemu politycznego; walka o władzę w PZPR, procesy polityczne, kampania antyinteligencka i antysemicka trwa długo (z Polski wyjeżdża ponad 20 tys. osób)
10 VI 1968  – premiera „Kochany panie Ionesco” S. Tyma (339 wykonań!- rekord w STS-ie)
15 III 1969 – premiera jubileuszowej (15 lat) rewii „Raz się żyje” (reż. J. Markuszewski) –
program zdjęty przez cenzurę po 8 przedstawieniach
1 I 1970 –  podlegający dotąd ZSP, zyskuje status teatru miejskiego (jako Teatr Satyryków STS) i przechodzi pod kuratelę Wydziału Kultury Stołecznej Rady Narodowej
13 XII 1970 – ogłoszenie podwyżki cen żywności bezpośrednią przyczyną buntu robotników, na Wybrzeżu krwawo tłumionego; odpowiedzialny za użycie broni wobec protestujących Gomułka musi zrezygnować ze stanowiska I Sekretarza i członka Biura KC PZPR (20 XII); Sekretarzem zostaje Edward Gierek
23 XII zmiany w rządzie (premierem zostaje Piotr Jaroszewicz)
29 XII 1971 – ostatnie zebranie Rady Artystycznej Teatru
1 II 1972 – połączenie Teatru STS z Teatrem Rozmaitości, dyrekcję obejmuje
Andrzej Jarecki, tworząc drugą scenę STS-u
17 II 1972 – ostatnia (54.) premiera Teatru STS – „Idzie nowe”
11 IV 1973 – „Piosenki Kolegi” – widowisko z piosenkami Marka Lusztiga (zm.1972)
14 III 1975  – ostatni spektakl zagrany w sali przy ul. Świerczewskiego – „Solo na perkusji” Stanisława Tyma (po raz 325.). Od 17 III budynek w remoncie.

Przed siedzibą teatru w al. Świerczewskiego 76 B (dziś Solidarności , 1959 rok. Od lewej: Andrzej Drawicz, Andrzej Jarecki, Jarosław Abramow, Edward Pałłasz, Małgorzata Ślusarek, Jerzy Markuszewski, Olga Lipińska, Andrzej Piotrowski, Marek Lusztig. Fotografował Ryszard Pracz.

Plakat, kaduceusz i fotografie ilustrujące STS-owy Kalendarzyk można zobaczyć wśród obiektów prezentowanych w salach dawnej Księgarni Literackiej (Rynek St. Miasta 22/24) do 2 maja br. Stanowią fragment Archiwum STS-u  (dziś własność Muzeum Teatralnego/Opera Narodowa) Zostały użyczone do pokazu „STS1954-2014. „LOS SPRZYJAŁ PRZECIWKO NAM!”  (do 2 maja 2014 r.).

Barbara Riss