Muzeum Literatury im Adama Mickiewicza w Warszawie i Warszawska Fundacja Kultury wraz z Biblioteką Polską w Paryżu przygotowują na wiosnę 2004 roku bezprecedensową monumentalną wystawę „Skarby polskiej kultury ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu”. Po raz pierwszy zostaną pokazane szerokiej publiczności dzieje i działalność najstarszego i największego ośrodka polskiej emigracji – Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz artystyczne zbiory Biblioteki. W skład ekspozycji wejdą pamiątki historyczne, dokumenty i dzieła sztuki, w tym 200 eksponatów z zakresu malarstwa, rysunku, grafiki i rzeźby – eksponatów o niezwykłej wartości artystycznej i historycznej. Ambicją naszą jest, by prezentowane dzieła doprowadzić do idealnego stanu konserwatorskiego i zapewnić im odpowiednią oprawę.
Ekspozycja będzie prezentowana w Muzeum Literatury w kwietniu – lipcu 2004 r. i Muzeum Narodowym w Krakowie we wrześniu – listopadzie 2004 r. Honorowy patronat nad wystawą objęli Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski oraz Prezydent Republiki Francuskiej Jacques Chirac.
Wystawa „Skarby polskiej kultury ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu” składać się będzie z dwóch integralnych części. Część pierwsza ukaże działalność wybitnych postaci związanych z Biblioteką Polską: Adama
Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Norwida, Marii Skłodowskiej-Curie, Fryderyka Chopina i innych. Połączona będzie z prezentacją cennych historycznych i literackich pamiątek. Zaprezentujemy działalność towarzystw i stowarzyszeń, których zbiory stworzyły podwaliny kolekcji Biblioteki Polskiej. Działalność Towarzystwa Historyczno-Literackiego ukazana zostanie w perspektywie jego kontaktów z Polską. Wśród dokumentów znajdą się między innymi: dokument królowej Bony, akt detronizacji cara z roku 1831, rękopisy Lelewela, Niemcewicza, Mickiewicza (w tym rękopis Dziadów kowieńskich i pierwszej redakcji Pana Tadeusza), rękopisy Jana Brzękowskiego i Józefa Czapskiego. Z wydawnictw dość wspomnieć o jednym z pierwszych wydań Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, o Biblii w tłumaczeniu ks. Wujka, cimeliach z księgozbiorów Kniaziewicza i Niemcewicza.
Drugim rozdziałem wystawy będzie prezentacja wybitnych dzieł sztuki polskiej ze zbiorów Biblioteki, w tym obrazów artystów polskich XIX wieku: Emila Boratyńskiego, Teofila Kwiatkowskiego, Antoniego Oleszczyńskiego, Henryka Pilattiego, Januarego Suchodolskiego, Jana Piotra Norblina, Cypriana Norwida, Michała Elwiro Andriollego, Walentego Wańkowicza, Jana Matejki, artystów okresu Młodej Polski: Józefa Chełmońskiego, Olgi Boznańskiej, Leona Wyczółkowskiego, Jana Stanisławskiego, Józefa Pankiewicza, Władysława Słowińskiego, Jana Rubczaka, Gustawa Gwozdeckiego i Bolesława Biegasa. Z twórców nam współczesnych pokazane zostaną prace Wacława Zawadowskiego, Władysława Terlikowskiego, Józefa Czapskiego i Jana Lebensteina. Zaprezentowane zostaną również prace rzeźbiarzy: Teofila Lenartowicza, Władysława Oleszczyńskiego, Edwarda Wittiga, Bolesława Biegasa. Historia Biblioteki Polskiej w Paryżu sięga czasów upadku powstania 1831 roku, kiedy to do Francji przybyła fala polskich emigrantów – uczestników powstania: polityków, dyplomatów, generałów i prostych żołnierzy. Pojawiła się paląca potrzeba utworzenia ośrodka polskiej kultury, który skupiałby wokół siebie polskich patriotów, a także gromadził rozproszone dzieła polskiej sztuki. 24 listopada 1838 roku została powołana przez grupkę wolontariuszy na czele z Julianem Ursynem Niemcewiczem i Karolem Sienkiewiczem Biblioteka Publiczna Polska. W jej skład weszły zbiory Towarzystwa Pomocy Naukowej (zał. 1832), Towarzystwa Literackiego (zał. 1832), Wydziału Historycznego (zał. 1836) i Wydziału Statystycznego (zał. 1838). Biblioteka stała się centrum polskiej kultury, do którego ofiarowywano cenne dary: książki, dokumenty, rękopisy. Szybko powiększające się zbiory wymagały odpowiednich warunków przechowywania, dlatego też wkrótce zorganizowano składkę publiczną na rzecz pozyskania nowej siedziby dla Biblioteki. Dzięki hojności, niekiedy wręcz heroicznej, polskich emigrantów i znacznej pomocy finansowej
poszczególnych osób, głównie Władysława Zamoyskiego, w roku 1854 siedzibą Biblioteki stał się budynek przy Quai d’Orléans 6, który jest nią do dnia dzisiejszego. Od roku 1854 opiekę nad Biblioteką przejęło Towarzystwo Literacko-Historyczne (późniejsze Towarzystwo Historyczno-Literackie). Pierwszym dyrektorem Biblioteki został wybitny bibliofil, archiwista i znawca starodruków Karol Sienkiewicz. Biblioteka stała się duchowym centrum polskiej emigracji we Francji. To tu odbywały się najważniejsze zebrania emigracyjne, tu wygłaszali wykłady politycy i poeci, stąd wyruszały patriotyczne pielgrzymki na cmentarz w Montmorency do grobów zmarłych na obczyźnie patriotów: gen. Karola Kniaziewicza i Juliana Ursyna Niemcewicza. Z Biblioteką związali swe życie wielcy polscy emigranci: Władysław Mickiewicz, najstarszy syn poety, a w okresie międzywojennym Franciszek Pułaski, książę Andrzej Poniatowski, Zygmunt Lubicz-Zaleski, Leszek Talko i wielu innych. Skarbem Biblioteki są jej zbiory obejmujące około 220 000 książek, 30 000 druków ulotnych, 5000 rękopisów, mapy i atlasy. Ten potężny i unikatowy zbiór przez ponad półtora wieku podtrzymywał narodową tożsamość polskiej emigracji i po dzień dzisiejszy służy polskiej nauce i kulturze.
Z biegiem lat zbiory artystyczne powiększały się głównie dzięki darom i zapisom testamentowym polskiej emigracji. Legat Macieja Wodzińskiego z 1848 roku wzbogacił kolekcje m.in. o numizmaty – ponad 1000 monet i medali. Pamiątki
Mickiewiczowskie przekazane przez Władysława Mickiewicza stały się podstawą utworzonego w 1903 roku Muzeum Adama Mickiewicza, a także Salonu Chopina. Zaprzyjaźniony z Polakami Charles de Montalembert ofiarował w 1869 roku zbiór rycin. Po drugiej wojnie światowej w wyniku polityki Towarzystwa Historyczno-Literackiego, mającej na celu odtworzenie kolekcji po niemieckich grabieżach z czasów okupacji, na początku lat 50. wpłynął legat Kamila Gronkowskiego (kolekcja 150 obrazów i rysunków głównie artystów francuskich XVII i XIX wieku oraz rzemiosła artystycznego i porcelany), prezentowany w tzw. Salonie Gronkowskiego, oraz zapis testamentowy rzeźbiarza i malarza Bolesława Biegasa, osiadłego we Francji na początku XX wieku, obejmujący, oprócz jego własnych dzieł i dokumentacji twórczości, prace innych artystów, w tym Olgi Bozańskiej i Gustawa Gwozdeckiego. Dar ten stał się głównym trzonem zaaranżowanej w 1994 roku galerii sztuki im. Bolesława Biegasa. W latach 70. wnuczki Teofila Kwiatkowskiego przekazały Bibliotece znaczny zbiór rysunków i kilka obrazów olejnych artysty. Kolejnym darem był zespół prac graficznych Konstantego Brandla. Na początku lat 80. miało miejsce przekazanie spuścizny malarza Józefa Brodnickiego (pseudonim Georges van Haardt), a w 1993 roku -dorobku Jana Ekierta.
Historia gromadzenia kolekcji artystycznych Biblioteki Polskiej i Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu jest nade wszystko historią hojności i darów serca członków Towarzystwa, wśród których znaleźli się m.in.: Denise Wrotnowska, Rosa Bailly, Franciszek Pułaski, Kazimierz Woźnicki, Henri de Monfort, Władysław Dąbrowski, Stanisław Pstrokoński, Franciszek Studziński oraz Irena Paczkowska.
Zdajemy sobie sprawę, że tak pomyślany projekt wymaga ogromnych nakładów finansowych przeznaczonych głównie na konserwację obiektów, ich transport i ubezpieczenie oraz przygotowanie profesjonalnego polsko-francuskiego katalogu, który zawierałby pierwsze naukowe opracowanie zbiorów Biblioteki. Sądzimy, że dla ratowania niezwykle cennych narodowych pamiątek i wybitnych dzieł sztuki polskiej uda się nam pozyskać sponsorów, do których grona serdecznie Państwa zapraszamy.
Mamy również nadzieję, ze wystawa „Skarby polskiej kultury ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu” stanie się wyrazem hołdu dla najważniejszego i najbardziej zasłużonego ośrodka polskiej emigracji.