26 listopada (środa) o godzinie 18.00 zapraszamy do Muzeum Literatury na pokaz filmu z 1954 roku „Piątka z ulicy Barskiej” w reżyserii Aleksandra Forda i z plejadą gwiazd polskiego kina lat 50. Wstęp wolny!

Seria filmów „Od Moskwy do Atlanticu” to projekt kinowy, towarzyszący wystawie „Ulice Złego”. Repertuar kina – zobacz

PIĄTKA Z ULICY BARSKIEJ

Reżyseria: Aleksander Ford
Scenariusz: Aleksander Ford, Kazimierz Koźniewski
Zdjęcia: Jaroslav Tuzar, Karol Chodura
Muzyka: Kazimierz Serocki
Kraj: Polska
Rok: 27 lutego 1954
Obsada: Aleksandra Śląska (Hanka), Tadeusz Janczar (Kazek Spokorny), Mieczysław Stoor (Marek Kozioł), Andrzej Kozak (Jacek Siwicki), Tadeusz Łomnicki (Lutek Kozłowski), Marian Rułka (Zbyszek Mocarski), Włodzimierz Skoczylas (Franek Kruk), ), Ludwik Benoit (murarz Wojciechowski, kurator), Kazimierz Opaliński (maszynista kolejki transportowej), Jerzy Szpunar (Zygmunt Radziszewski), Ewa Krasnodębska (Maria Radziszewska, siostra Zygmunta), Józef Pilarski (sędzia), Stanisław Łapiński (Kozłowski), Jadwiga Chojnacka (ciotka Kazka Spokornego), Zofia Małynicz (Radziszewska, matka Zygmunta i Marii), Hanna Skarżanka (sędzina), Natalia Szymańska (matka Marka), Seweryn Butrym (inżynier na budowie trasy W-Z), August Kowalczyk (Zenon, szef szajki), Feliks Żukowski (redaktor), Bogdan Baer (świadek na procesie), Krzysztof Chamiec, Mieczysław Czechowicz (murarz), Jerzy Dobrowolski (student), Tadeusz Kalinowski (robotnik), Józef Łodyński, Leopold René Nowak (chłopak), Józef Pilarski (sędzia), Bolesław Płotnicki (minister), Kazimierz Wichniarz (milicjant).
Gatunek: obyczajowy
Czas trwania: 110 min

Film powstał na podstawie powieści Kazimierza Koźniewskiego wydanej w 1952 r. pod tym samym tytułem. Koźniewski jako reporter „Przekroju” uczestniczył w rozprawach sądu dla nieletnich. Zebrane w ten sposób informacje posłużyły jako impuls do napisania powieści polityczno-obyczajowej, pokazującej możliwości życia młodzieży w Polsce Ludowej skonfrontowane z drogą przestępstwa i upadku moralnego tej młodzieży, inspirowanej przez „cudzoziemskich agentów kontrrewolucji”. Akcja filmu rozpoczyna się w 1947 roku. Pięciu siedemnastoletnich chłopców poznajemy w sądzie dla nieletnich. Są oskarżeni o kradzież papy i napad rabunkowy. Przyznają się do kradzieży, ale udziału w napadzie sąd nie jest w stanie im udowodnić, ponieważ nie stawił się na rozprawę świadek oskarżenia, ich kolega Radziszewski. Skazani na 2 lata w zawieszeniu zostają oddani pod opiekę kuratora, mistrza murarskiego Wojciechowskiego (Ludwik Benoit), który ma się zająć ich reedukacją.

Na polecenie Zenona (August Kowalczyk), szefa szajki bandytów reakcyjnego podziemia i jego przybocznego Lutka (Tadeusz Łomnicki), chłopcy uciszają niewygodnego świadka Radziszewskiego. Zwabiają go do piwnicy, gdzie dochodzi do bójki a potem do jego nieumyślnej śmierci.

Wojciechowski załatwia chłopcom pracę. Jednego umieszcza w redakcji gazety, innego w konserwatorium, dwóch pozostałych przy budowie Trasy W-Z. Marek (Mieczysław Stoor) pracuje w trójce murarskiej pod jego bezpośrednią opieką i on też najszybciej ulega wewnętrznej przemianie. Kazek (Tadeusz Janczar) zostaje włączony do ekipy pracującej na koparce pod komendą majstra Macisza. Jego reedukacja będzie trudniejsza i niepozbawiona konfliktów. Z jednej strony pociąga go perspektywa pożytecznej pracy i spokojnego życia z zakochaną w nim kreślarką Hanką (Aleksandra Śląska), z drugiej strony boi się wykrycia przypadkowego zabójstwa i wymuszonej przez zwierzchników, agentów obcego wywiadu przysięgi lojalności.

W końcowej fazie filmu szef szajki Zenon planuje wysadzenie Trasy W-Z, zmuszając do udziału w akcji piątkę z ulicy Barskiej. Chłopcy odmawiają posłuszeństwa, przy czym najdłużej waha się Kazek. W kanałach dochodzi do krwawej rozprawy, a jako jeden ze współpracowników Zenona pojawia się majster Macisz. Kazek jest ciężko ranny. Do kanału wkracza milicja, którą wzywają Marek i Hanka.

Aleksander Ford, właśc. Mosze Lifszyc lub – jak sam podawał – Liwszyc (ur. 24 listopada 1908 w Kijowie, zm. 4 kwietnia 1980 w Naples na Florydzie) – polski reżyser filmowy i scenarzysta.

Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Razem m.in. z Wandą Jakubowską, Eugeniuszem Cękalskim, Jerzym Toeplitzem, Stanisławem Wohlem i Jerzym Zarzyckim założył w 1930 roku w Warszawie Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start”, propagujące filmy o wysokich walorach artystycznych i użytecznych społecznie. Pięć lat później współtworzył Spółdzielnię Autorów Filmowych (SAF).

W 1929 zadebiutował jako reżyser krótkimi zaangażowanymi społecznie filmami dokumentalnymi (Nad ranem, Tętno polskiego Manchesteru, Narodziny i życie gazety)

W 1930 roku nakręcił pierwszy pełnometrażowy film fabularny – Mascotte (1930). Duże zainteresowanie wzbudził kolejnym filmem – Legion ulicy (1932), utrzymaną w konwencji neorealistycznej opowieścią z życia młodocianych gazeciarzy (nagroda czytelników „Kina” za najlepszy film roku). W Palestynie zrealizował Sabrę (1933), w Warszawie – razem z Janem Nowiną-Przybylskim – Przebudzenie (1934), wyświetlane także pod tytułem Miłość maturzystki, ale wysoką formę odzyskał dopiero w dokumencie Droga młodych (1936) o młodych kuracjuszach niekonwencjonalnego sanatorium im. Medema w Miedzeszynie, oraz w – nakręconych z Jerzym Zarzyckim – Ludziach Wisły (1937), melodramatycznej fabule z życia wodniaków.

W czasie II wojny światowej, w latach 1940–1943, przebywał w Związku Radzieckim,gdzie kręcił filmy szkoleniowe dla Armii Czerwonej. Później był kierownikiem Czołówki Filmowej Wojska Polskiego przy I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki,przekształconej następnie w Wytwórnię Filmową Wojska Polskiego, tworząc szereg filmów dokumentalnych. W 1944 roku nakręcił Majdanek, cmentarzysko Europy – pierwszy dokument o hitlerowskim obozie koncentracyjnym. W latach 1945-1947 był pierwszym dyrektorem przedsiębiorstwa Film Polski, a następnie – w latach 1948-1949 – kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Blok” oraz – w latach 1955-1968 – Zespołu Filmowego „Studio”. W 1948 roku zrealizował Ulicę Graniczną, pełną dramatyzmu opowieść ukazującą tragedię ludności żydowskiej w okupowanej Warszawie poprzez losy mieszkańców jednej kamienicy, uhonorowaną Złotym Medalem na festiwalu w Wenecji. Trzy lata później nakręcił Młodość Chopina (nagroda w Karlowych Warach) – utrzymany w formule socrealistycznej, fabularny film biograficzny, a w 1953 – Piątkę z ulicy Barskiej (nagroda w Cannes) -ekranizację poczytnej powieści Kazimierza Koźniewskiego, nieśmiały zwiastun Szkoły Polskiej, która niebawem pojawiła się w polskim kinie za sprawą jego młodszych kolegów – Andrzeja Wajdy, Andrzeja Munka i Jerzego Kawalerowicza. W latach 1948–1968 był wykładowcą w łódzkiej Szkole Filmowej – jego uczniami byli m.in. Andrzej Wajda i Roman Polański. W latach 1954–1956 był dziekanem Wydziału Reżyserii tej uczelni. Należał do PZPR.

W 1960 r. zrealizował największy przebój w historii rodzimej kinematografii, ekranizację Sienkiewiczowskich Krzyżaków (Złota Kaczka). W roku 1964 adaptację dramatu Leona Kruczkowskiego Pierwszy dzień wolności (Złota Kaczka, Syrenka Warszawska). W 1968 w wyniku antysemickiej nagonki, będącej następstwem wydarzeń marcowych, został pozbawiony prawa do pełnienia jakiejkolwiek funkcji w kinematografii. W 1969 roku Ford wyemigrował z Polski, przebywał w RFN, Danii i Stanach Zjednoczonych. W 1971 roku nakręcił Pierwszy krąg według głośnej powieści Aleksandra Sołżenicyna, z Elżbietą Czyżewską w jednej z głównych ról, w 1974 – Jest pan wolny, doktorze Korczak, ze zdjęciami Jerzego Lipmana i w scenografii Anatola Radzinowicza. Sześć lat później popełnił samobójstwo. Zostawił pożegnalną taśmę adresowaną do żony i najstarszej córki.

Źle oceniany przez współczesnych. Wykorzystywał władzę do osiągania własnych celów. Pozbawiony skrupułów. Blokował pomysły kolegów, zatrzymywał scenariusze. Był najlepiej poinformowaną osobą w środowisku, co wykorzystywał do umacniania swojej pozycji i eliminowania konkurencji. Nie dopuścił do powstania autonomicznych struktur filmowych, które planowali założyć Antoni Bohdziewicz (reżyser związany z PPS) i Eugeniusz Cękalski. Pomagał wyłącznie słabszym od siebie, podporządkowując ich całkowicie, a innych niszczył bez skrupułów. Wielu, m.in. Kazimierz Kutz, uważa, że był o nie obsesyjnie zazdrosny i sam chciał je realizować. Niemniej jednak, gdyby nie jego upór, nie powstałyby Zespoły Filmowe, kształcące polskich reżyserów i operatorów, do dziś chwalone przez starsze pokolenie polskich reżyserów.

Aleksander Ford był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Janina Wieczerzyńska vel Olga Mińska (scenarzystka Przebudzenia i Sabry, asystent reżysera przy Ulicy Granicznej, Młodości Chopina). Z tego związku miał syna Aleksandra Forda juniora. Z drugą żoną, o 30 lat młodszą Eleanor Griswold (wcześniej drugą żoną Zygmunta Kałużyńskiego), miał córki Konstancję i Justynę oraz syna Romana.

Mieczysław Stoor (ur. 5 września 1929 w Bojanowie, zm. 5 października 1973 w Kraśniku) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.

Absolwent łódzkiej PWSTW. Zagrał w 48 filmach fabularnych i 7 serialach. Od 1950 jeszcze jako student występował w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu.

Związany z Teatrem Powszechnym w Łodzi (1952–1953), Teatrem Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie (sezon 1953/1954), teatrami warszawskimi: Ludowym (1954–1955), Domu Wojska Polskiego (1955–1957), Dramatycznym (1957–1970) oraz Polskim (1970–1973).

Był jednym ze współzałożycieli i aktorem Kabaretu „Koń”. Występował również w wielu spektaklach Teatru Telewizji. Zmarł 5 października 1973 na planie filmowym. Uległ zaczadzeniu we śnie, podczas kręcenia filmu Gniazdo w reż. Jana Rybkowskiego. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Obsadzany głównie w rolach drugo i trzecioplanowych.

Tadeusz Janczar, właśc. Tadeusz Musiał (ur. 25 kwietnia 1926 w Warszawie, zm. 31 października 1997) – polski aktor teatralny i filmowy.

W czasie II wojny światowej był członkiem Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Następnie przeszedł szlak od Wisły do Berlina z 1 Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Karierę aktorską zaczynał w 1944 roku w teatrze frontowym. Absolwent stołecznej Szkoły Dramatycznej Janusza Strachockiego (1947). Rok później zdał eksternistyczny egzamin w łódzkiej PWST. Związany z Teatrem Domu Wojska Polskiego i Teatrem im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1947-1948) oraz teatrami stołecznymi: Rozmaitości (1948-1949, 1957-1958), Nowej Warszawy (1949-1957), Powszechnym (1959-1968) i Narodowym (1969-1983).

Jeden z czołowych aktorów tzw. polskiej szkoły filmowej. Mniej więcej od 1963 roku cierpiał na chorobę afektywną dwubiegunową, co praktycznie spowodowało zawieszenie kariery aktorskiej w latach 60. i 80. W tamtym czasie występował tylko w teatrze i radiu. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Jego żoną była aktorka Małgorzata Lorentowicz, synem – aktor Krzysztof Janczar, zaś wnukiem także aktor Krzysztof Artur Janczar.

Dzięki rolom w Piątce z ulicy Barskiej (1953) Aleksandra Forda, Pokoleniu (1954) i Kanale (1956) Andrzeja Wajdy oraz w Pożegnaniach (1958) Wojciecha Jerzego Hasa stał się pierwszą gwiazdą polskiego kina powojennego. Występował w serialach i słuchowiskach, tworząc niezapomniane kreacje (doktor Sergiusz Kazanowicz w serialu Dom, Jana Łomnickiego czy Stach w radiowych Matysiakach, od 1959). W 2007 roku ukazała się książka Piotra Śmiałowskiego Tadeusz Janczar – zawód aktor.

Aleksandra Śląska, de domo Wąsik właśc. Aleksandra Śląska-Warmińska (ur. 4 listopada 1925 w Katowicach, zm. 18 września 1989 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa.
Córka Edmunda Wąsika, znanego działacza politycznego, uczestnika III powstania śląskiego i posła na Sejm II RP (1935-1938).

Absolwentka krakowskiej PWSA (1947), gdzie zetknęła się ze znanymi aktorami polskiej sceny teatralnej, w tym z Juliuszem Osterwą, Ludwikiem Solskim czy Aleksanderem Zelwerowiczem.

Na scenie debiutowała na deskach Teatru im.Słowackiego w czasie studiów w 1946 roku. Po ukończeniu PWSA przez dwa lata grała w krakowskim Teatrze Starym i Teatrze im. Słowackiego. W 1949 roku przeniosła się na stałe do Warszawy, do Teatru Współczesnego prowadzonego przez Erwina Axera. Od 1956 roku do końca życia, przez ponad trzydzieści lat, związana była z warszawskim Teatrem Ateneum.

Aktorka występowała również w filmie i w Teatrze Polskiego Radia, w którym stworzyła około stu pięćdziesięciu ról i nagrała wiele tekstów w audycjach literackich. W filmie zadebiutowała znakomitą rolę Oberaufseherin w Ostatnim etapie Wandy Jakubowskiej, potem grała u Forda, Hasa, Munka i Majewskiego. Wcześnie zaczęła uczyć aktorstwa. W 1955 roku została asystentką profesora Władysława Krasnowieckiego, ówczesnego rektora warszawskiej PWST, potem wykładowczynią w PWST w której uczyła aż do śmierci. W 1987 roku mianowano ją profesorem nadzwyczajnym. Pracy pedagogicznej oddawała się z zaangażowaniem i pasją. W pracy na scenie była perfekcjonistką i tego samego uczyła swoich studentów. Miała na swoim koncie także trzy prace reżyserskie – przedstawienia dyplomowe jej studentów.

Obsadzana w rolach amantek, świetnie radziła sobie również w filmach kostiumowych, w dramatach okupacyjnych i w kameralnych współczesnych historiach (jak w Spotkaniu w Bajce Jana Rybkowskiego, gdzie partnerowali jej Gustaw Holoubek i Andrzej Łapicki) Kreowała postacie skomplikowane, bogate wewnętrznie i niejednoznaczne. Dobrze pamiętana przez telewidzów za fenomenalny dubbing Glendy Jackson w roli Elżbiety, królowej Anglii, w serialu BBC i rolę królowej Bony w serialu Janusza Majewskiego. Wystąpiła w ponad trzydziestu spektaklach Teatru Telewizji.

Ludwik Benoit (ur. 18 lipca 1920 roku w Wołkowysku, zm. 4 listopada 1992 roku w Łodzi)- polski aktor teatralny i filmowy.

Absolwent gdańskiego Studia Aktorskiego Galla (1946). Zawiązany z gdańskim Teatrem Wybrzeże (1946-1948), Polskim w Poznaniu (1948-1949), Dramatycznym we Wrocławiu (1949-1955), Dramatycznym w Szczecinie (1955-1957), którego był dyrektorem naczelnym i artystycznym oraz placówkami w Łódzi – im. Stefana Jaracza (1957-1959) i Nowym (1959-1991).

W filmie zadebiutował w 1950 roku w Warszawskiej premierze Jana Rybkowskiego. Jerzy Kawalerowicz i Kazimierz Sumerski obsadzili go w jednej z głównych ról w debiutanckim – neorealistycznym – filmie Gromada, wyróżnionym w Karlowych Warach za „realistyczne ukazanie walki klas na wsi”. Pojawił się także w kolejnych filmach Kawalerowicza – Celuloza (1953) i Pod gwiazdą frygijską (1954), w Piątce z ulicy Barskiej Aleksandra Forda oraz Pokoleniu (1954) Andrzeja Wajdy. Dużą popularność przyniosła mu rola kasiarza w przebojowej – pełnej surrealistycznego i purnonsensowego humoru – komedii Ewa chce spać (1957) Tadeusza Chmielewskiego. Wystąpił w blisko stu filmach oraz serialach telewizyjnych, utrzymanych zarówno w tonacji komediowej, jak i dramatycznej.

Był aktorem charakterystycznym, mistrzem drugiego planu, choć Andrzej Kondratiuk obsadzał go w rolach głównych i okazały się one szczytem jego filmowej kariery (Big Bang z 1986 roku i Mleczna droga z 1990)

Kazimierz Koźniewski (ur. 26 lipca 1919 w Warszawie, zm. 15 kwietnia 2005 w Warszawie) – historyk harcerstwa, prozaik, publicysta, eseista, reportażysta, harcerz z pokolenia Kolumbów, wieloletni tajny współpracownik SB. Autor scenariuszy do kilku filmów fabularnych.

W latach 1939 – 1940 był jednym z założycieli Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Został też członkiem Naczelnictwa Szarych Szeregów. Od jesieni 1945 roku członek redakcji „Przekroju”, a od roku 1957 do śmierci – redaktor „Polityki”. W latach 1957 – 1982 był naczelnym redaktorem „Magazynu Polskiego”, a w latach 1982 – 1985 „Tu i Teraz”. Współpracował z wieloma pismami i gazetami. Autor około 50 książek i co najmniej 6000 artykułów w prasie periodycznej.

Od lat 40. aż do 1989 r. Kazimierz Koźniewski współpracował z Departamentem III Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Na ogół posługiwał się pseudonimem 33, ale niektóre ze swoich doniesień lub raczej analiz i opracowań, przekazywanych oficerom bezpieki sygnował pseudonimem Harcmistrz lub po prostu podpisywał imieniem i nazwiskiem. Przez lata współpracy z bezpieką zmieniał się też agenturalny status Koźniewskiego. W różnych okresach bywał na przemian tajnym współpracownikiem, kontaktem operacyjnym, kontaktem poufnym, konsultantem SB. Donosił na Lipskiego, Tyrmanda, Stanisława Broniewskiego Orszę, Kamińskiego, Forda, środowisko „Kultury” Paryskiej, Giedroycia, Czapskiego, Andrzejewskiego, Herlinga-Grudzińskiego, Kisiela, Wańkowicza, zdekonspirował Cata Mackiewicz.