Na początku maja 2011 roku Muzeum Literatury nabyło, dzięki specjalnej dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, fragment rękopisu „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza oraz list Juliusza Słowackiego do wuja, Teofila Januszewskiego, pisany we Wrocławiu 2 czerwca 1848 roku.

Kartka białego, lekko pożółkłego papieru o nieregularnych wymiarach: 10,7 x 18 cm – w miejscu najdłuższym i najszerszym oraz mała część drugiej kartki, zapisane starannie czarnym atramentem. Łatwo odczytujemy słowa: Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski / Poglądał każdej nocy na ten cud niebieski, […]. Jest to księga VIII naszej epopei narodowej, wersy 117-134 i 165-182. Na stronie recto pierwszej kartki wzdłuż lewego marginesu zanotowano proweniencję autografu, który Mickiewicz ofiarował w Paryżu Józefowi Gołuchowskiemu. […]. Po śmierci filozofa familia ofiarowała go Maciejowi Bayer w Radomiu, a ten udzielił go połowę Józefowi Kłossowskiemu jako pamiątkę dnia 6 września 1859 r. Zastanawia fakt brutalnego przedarcia kartki; nie wydaje się prawdopodobnym, by mógł to uczynić Maciej Bayer (1804-1861), inżynier, podporucznik w powstaniu listopadowym odznaczony krzyżem złotym Virtuti Militari, człowiek o zainteresowaniach humanistycznych, zbieracz starych druków i rękopisów, od roku 1853 pracujący na stanowisku pomocnika inżyniera guberni radomskiej.

List Juliusz Słowackiego dotyczy przyjazdu jego matki, Salomei Słowackiej-Bécu do Wrocława. Starannie wpisany adres odbiorcy brzmi: Monsieur Théophile Januszewski à Léopol albo w wioseczce Ubienie blisko Lwowa. List pisany jest brązowym atramentem na kartce cienkiego białego papieru o wymiarach 22,2 x 13,8 cm. Papier jest już mocno pożółkły, a atrament spłowiały. List po raz pierwszy ogłosił drukiem Leopold Meyet w roku 1892 w „Tygodniku Ilustrowanym”. Oryginał listu Słowackiego naklejony jest lewym marginesem na kartkę papieru opatrzoną pieczątką tuszową o treści: Biblioteka Muzeum Starożytności Aleksandra Jelskiego w Zamościu (druga pieczątka własnościowa została postawiona już na samym liście Słowackiego). Aleksander Jelski (1834-1916), pisarz i etnograf, członek krakowskiej Akademii Umiejętności, tłumacz na język białoruski dużego fragmentu Pana Tadeusza, zgromadził w swym rodzinnym Zamościu w powiecie ihumeńskim guberni mińskiej ogromne zbiory rękopisów, książek, rycin, obrazów, numizmatów i saskiej porcelany. Uległy one rozproszeniu i częściowemu zniszczeniu na początku minionego wieku (część znalazła się w Bibliotece Jagiellońskiej i Muzeum Narodowym w Krakowie, część w zbiorach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie).

Powyższe nabytki autografów naszych największych romantyków znakomicie uzupełniają już posiadane przez Muzeum ich rękopisy, szczegółowo opisane w pierwszym tomie Katalogu rękopisów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza (Warszawa 1996).

Wiesława Kordaczuk