LOKOMOTYWA WYJECHAŁA Z EKRANU…
Kolej i kinematografia trwają w symbiozie od samego początku. Kolej, wynalazek kilkadziesiąt lat wcześniejszy, pojawiła się u zarania kinematografu braci Lumière w 1895 roku, gdy na stację w La Ciotat wtacza się potężna lokomotywa – oczywiście w ciemnej sali, na białym ekranie. Wrażenie realności ruchu było tak duże, że pierwsi widzowie przerażeni zrywali się z krzeseł. Kino uwielbia rytmizację, ruch jednostajny, co wykorzystywali różni twórcy awangardowi; ma też podróż koleją swą specyficzną atmosferę, tajemnicę monotonii i ten niepowtarzalny widok uciekających do tyłu podkładów i nitki szyn zbiegających się na horyzoncie w jednym punkcie. Więc film to ruch i dynamika, malarstwo to królestwo chwili, gestu, momentu psychologicznej prawdy, ale przecież też emocji związanych z nastrojem. O tym są „kolejowe tematy” skromnych obrazków Wojciecha Weissa. Jakiś galicyjski spleen tak wnikliwie uchwycony z pamiętnych Pociągach pod specjalnym nadzorem (1966) Jirego Menzla.
Od początku twórcy filmowi sięgali po ową dynamiczną naturę kolei – jeden z pierwszych westernów amerykańskich to przecież Napad na express (1903) Edwina Pottera, a John Ford w swym niemym, epickim dziele Żelazny koń (1924) opowiadał o budowie Union-Pacific Railroad, linii kolejowej łączącej oceany. Dziesięciolecia później bezrobotni i wyjęci spod prawa będą tą linią przemierzać Amerykę, jak we wczesnej balladzie Martina Scorsese Berta wagon towarowy (1972). Kolej bywała również tłem, np. w mrocznym melodramacie Bestia ludzka (1938) Jeana Renoira, a dworzec miejscem dramatycznej akcji, jak w Nietykalnych Briana De Palmy, bądź historii miłosno-sentymentalnej, w gorzkiej komedii Eldara Riazanowa – Dworzec dla dwojga (1982); sprawdzianem ludzkich charakterów Ludzi z pociągu (1966) Kazimierza Kutza, czy wreszcie samych kolejarzy w Człowieku na torze (1956) Andrzeja Munka. A i sam wagon, i jego podróżni to też okazja do snucia wątków kryminalnych m.in. przez: Alfreda Hitchcocka Nieznajomi z pociągu (1951), Sidney’a Lumeta Morderstwo w Orient Expressie (1974), czy Jerzego Kawalerowicza Pociąg (1959).
Rozpędzona masa żelaza to również żywioł ekranowy. Doświadczył tego w swej klasycznej burlesce Generał (1926) Buster Keaton, ale znacznie bardziej poważnie, wręcz egzystencjonalnie potraktował lokomotywy bez kontroli Andriej Konczałowski w Uciekającym pociągu (1985). A wojskowe eszelony – demony rewolucji październikowej – jakże ważną rolę pełnią w dramaturgii Doktora Żywago (1965) Davida Leana, czy Admirale (2008) Andrzeja Krawczuka.
Pociąg i podróż koleją ciągle inspirują filmowców, nawet jeśli zostaje ona tak nieoczekiwanie zakończona, jak w Balu na dworcu w Koluszkach (1989) Filipa Bajona. Lokomotywą można wjechać w rejony marzenia sennego, co świetnie zainscenizował Wojciech Has czołówką do Sanatorium pod Klepsydrą.
Podróż i klatki filmu rozwijają się w czasie, w tym samym monotonnym rytmie, tylko na ekranie zawsze dzieje się coś nieoczekiwanego.
Jan Słodowski
Filmoteka Narodowa
REPERTUAR:
22 lipca ŚRODA, godz. 18:00
Pociąg, reżyseria: Jerzy Kawalerowicz. Wykonawcy: Lucyna Winnicka, Leon Niemczyk, Zbigniew Cybulski, Teresa Szmigielówna. Polska, 1959, 93 minuty.
Miłosny dramat samotności rozgrywający się w nocnym pociągu pośpiesznym relacji Warszawa – Hel. Pogubione życiorysy trójki bohaterów krzyżują się z kryminalnym wątkiem w tle. Mocny temat współczesny w czasach rozwijającej się, martyrologicznej „szkoły polskiej”. Znakomite role Winnickiej, Niemczyka i Cybulskiego.
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
29 lipca ŚRODA, godz. 18:00
Pociągi pod specjalnym nadzorem (Ostre sledovane vlaky), reżyseria: Jiři Menzel. Wykonawcy: Vaclav Neckar, Jitka Bendova, Vladimir Valenta, Josef Somr. Czechosłowacja, 1966, 92 minuty.
Najwybitniejszy, oscarowy film nowej fali czeskiej, debiut Menzla i wzorcowa adaptacja opowiadania Bohumila Hrabala. Miłosna inicjacja nieśmiałego zawiadowcy Milosa Hmy wpisana jest w dramatyczny, wojenny finał pełen absurdu: jednak żyło się krótko, a umierało mimochodem… w okupowanych przez Hitlera Czechach, na prowincjonalnej stacyjce Kostomlaty…
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
5 sierpnia ŚRODA, godz. 18:00
Dworzec dla dwojga (Vokzal dla dwoich), reżyseria: Eldar Riazanow. Wykonawcy: Ludmiła Gurczenko, Nikita Michałkow, Oleg Basilaszwili. ZSRR, 1982, 135 minut.
Esencjonalna prawda o sowieckiej rzeczywistości lat 80. Riazanow – mistrz czarnej komedii – w dworcowej przestrzeni na trasie kolei transsyberyjskiej wyraziście rysuje portrety trojga bohaterów z wątkiem gułagu w tle; wzruszająca opowieść o miłości dwojga samotnych ludzi, których los zderzył w dworcowej restauracji. Bohater jedzie na odsiadkę do gułagu, za to czeka go najpiękniejszy happy end w historii sowieckiego kina. Mistrzowskie role Ludmiły Gurczenko i Nikity Michałkowa.
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
19 sierpnia ŚRODA, godz. 18:00
Pociąg do Hollywood, reżyseria: Radosław Piwowarski. Wykonawcy: Katarzyna Figura, Piotr Siwkiewicz, Grażyna Kruk, Eugeniusz Priwiezencew. Polska, 1987, 98 minut.
Komedia i melodramatyczna bajka o parze życiowych nieudaczników marzących o wielkiej karierze w Hollywood. Uroczo żałosna Merlin Wafelek (jedna z najlepszych ról Figury), bufetowa z wagonów „Warsu”, po obejrzeniu „Pół żartem, pół serio” pisze list do Billy Wildera z prośbą o szansę. Mimo wszelkich przeciwności życia ratuje złotą rybkę zamkniętą w butelce piwa i wszystko wskazuje na to, że marzenie się spełni…..
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
26 sierpnia ŚRODA, godz. 18:00
Berta, wagon towarowy (Boxcar Bertha), reżyseria: Martin Scorsese. Wykonawcy: Barbara Hershey, David Carradine, John Carradine, Barry Primus. USA, 1972, 85 minut.
Kolejowy western, opowieść o najsłynniejszych rabusiach, kolejowych „Bonnie and Clyde” grasujących na szynach południowych stanów USA w latach wielkiego kryzysu. Stylistyczna wprawka wielkiego Martina Scorsese, który w Bercie szlifował obrazowanie amerykańskiej historii współczesnej. Hippisowski duet aktorski Barbary Hershey i Davida Carradine’a jako pary zakochanych w sobie renegatów.
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
2 września ŚRODA, godz. 18:00
Uciekający pociąg (Runaway Train), reżyseria: Andrej Konczałowski. Wykonawcy: John Voight, Eric Roberts, Rebecca DeMornay, Kyle Heffner. USA, 1985, 111 minut.
Perła dla kinomanów; egzystencjalny thriller według scenariusza Akiry Kurosawy w reżyserii jednego z najlepszych filmowców Rosji. Dwóch groźnych przestępców – Manny (Voight) i Buck (Roberts) ucieka w środku zimy z więzienia o zaostrzonym rygorze na Alasce. Desperaci chronią się w 4 połączonych lokomotywach, które ruszają, ale niebawem maszynista umiera na atak serca. Za zbiegami rusza w pogoń demoniczny naczelnik więzienia. W rozpędzonych lokomotywach bez kontroli Buck doznaje miłosnego objawienia, co wymusza na twardzielu Mannym podjęcie heroicznej decyzji. 3 nominacje do Oscara.
Zapowiedź filmu – zobacz | Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych
10 września CZWARTEK, godz. 18:00
Ostatni pociąg do Auschwitz (Der letzte Zug), reżyseria: Joseph Vilsmaier, Dana Vavrova. Wykonawcy: Sobel Kekilli, Gedeon Burchard, Lena Beyerling, Lale Yavas.
Niemcy, 2007, 125 minut.
Wiosną 1943 roku kilkuset Żydów z Berlina zostaje wysłanych koleją do Auschwitz. Wiedzą, że są ostatnim transportem do obozu śmierci. W bydlęcych wagonach pokazany jest przekrój żydowskiego mieszczaństwa. Kilku z nich – za wszelką cenę – pragnie odzyskać wolność. Film ostentacyjnie grający na emocjach widza, wykorzystujący klisze tematów holocaustu, z ewidentnie antypolskimi wątkami, które w zamyśle twórców mają łagodzić hitlerowskie „ostateczne rozwiązanie”.
Wydarzenie na Facebooku – dołącz / zaproś znajomych