Adam Mickiewicz zmarł w Stambule 26 listopada 1855 r. (powyżej na łożu śmierci, fot. nieznany, Stambuł, 28 listopada 1855).

Tymczasowym miejscem pochówku stał się dom, w którym poeta mieszkał (w tym miejscu znajduje się dziś Muzeum Mickiewicza). Tak pożegnanie 28 listopada relacjonował Armand Lévy Władysławowi Mickiewiczowi: Rano pomagałem przy ubraniu ciała; włożono mu frak, spodnie i kamizelkę czarną, na głowę czapkę konfederatkę niebieską, a na wierzch tej odzieży futerko, które zwykle nosił u siebie w dni chłodne. [trumnę] wyłożono […] balsamicznymi ziołami. Przyjaciele poety, Henryk Służalski i wspomniany Lévy, natychmiast wszczęli starania, by ciało zmarłego przewieźć do Francji, gdzie miało być pochowane dotąd, dopóki nie będzie mogło zostać przewiezione do Polski. Ukrywano przy tym przypuszczalną przyczynę zgonu – cholerę – żeby zwłoki nie zostały objęte zakazem wywozu.

30 grudnia 1855 odbyła się eksportacja trumny z domu poety na statek „L’Euphrate”.
21 stycznia 1856 Mickiewicz spoczął na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem. W 1860 r. nagrobek ozdobiono rzeźbioną głową poety, autorstwa Antoine-Auguste’a Préaulta.

Nagrobek Celiny i Adama Mickiewiczów w Montmorency, fot. nieznany, 1870-85

W 1890 r. zdecydowano przenieść prochy ukochanego poety Polaków do kraju. 28 czerwca odbyła się ekshumacja, w której uczestniczyły tłumy polskich emigrantów, chcących pożegnać Mickiewicza przed jego wyjazdem z Francji.

Ekshumacja prochów Adama Mickiewicza w Montmorency, fot. nieznany, pocztówka z ok. 1905

Rysunkowy reportaż Pawła Merwarta z przeniesienia prochów Mickiewicza z Francji do Polski (przemówienie p. Renana nad grobem w Montmorency, pusty grobowiec, przeniesienie trumny do kościoła, umieszczenie jej w pociągu na Dworcu Wschodnim w Paryżu, powitanie konduktu przy Bramie Floriańskiej w Krakowie, „L’Universe Illustrée”, 19 VII 1890).

Przemarsz konduktu żałobnego ulicami Krakowa 4 lipca 1890 r. U góry fotografia Awita Szuberta, u dołu – Miena i Sebalda.

Wreszcie Adam Mickiewicz spoczął na Wawelu w pobliżu królów, w krypcie zwanej dzisiaj kryptą wieszczów. W 1927 r. dołączył doń Juliusz Słowacki.

Sarkofag Adama Mickiewicza na Wawelu. W głębi sarkofag Juliusza Słowackiego, fot. Aleksander Siermontowski, 1927 (pocztówka)

Juliusz Słowacki zmarł w Paryżu 3 kwietnia 1849 roku. Pochowany został na cmentarzu Montmartre, a jego nagrobek zaprojektował Charles Pétiniaud-Dubos, wykorzystując medalion z profilem poety, wyrzeźbiony w 1841 r. przez Władysława Oleszczyńskiego.

Grób Juliusza Słowackiego na cmentarzu Montmartre w Paryżu po renowacji w 1894 r., fot. nieznany

W 1909 r., w setną rocznicę urodzin Słowackiego, podjęto starania o sprowadzenie jego prochów do ojczyzny i pochowanie na Wawelu. Inicjatorzy przedsięwzięcia uzyskali od władz francuskich zgodę na ekshumację, ale na przeszkodzie stanęła decyzja kardynała Jana Puzyny, biskupa krakowskiego, który odmówił pochówku wieszcza w krypcie wawelskiej. Ponowną decyzję o sprowadzeniu Słowackiego do Polski podjęła Rada Ministrów 7 marca 1927 r. Ekshumacji dokonano 14 czerwca, po czym prochy Słowackiego przewieziono ulicami Paryża w uroczystym kondukcie i przetransportowano do kraju.

Kondukt pogrzebowy Juliusza Słowackiego w Paryżu po ekshumacji, czerwiec 1927, fot. nieznany

Obwoluta serii pocztówek upamiętniających sprowadzenie prochów Juliusza Słowackiego do Polski, wyd. Polska Macierz Szkolna, 1927

Prochy Słowackiego dotarły do Gdyni 21 czerwca, z Gdańska statkiem „Mickiewicz” popłynęły Wisłą do Warszawy. Statek cumował w wielu portach rzecznych, których mieszkańcy składali hołd poecie.

Powitanie szczątków Słowackiego w Warszawie, 26 VI 1927, fot. nieznany

W Warszawie trumnę zniesiono ze statku i w uroczystym kondukcie pogrzebowym przewieziono do katedry św. Jana. Nazajutrz wyruszyła pociągiem do Krakowa.

Prochy Słowackiego na dworcu w Krakowie, fot. Aleksander Siermontowski (pocztówka)

Katafalk z trumną Słowackiego o świcie 28 VI 1927 r. w krakowskim Barbakanie, fot. Aleksander Siermontowski

Kondukt żałobny zmierza na Wawel, fot. Aleksander Siermontowski

Na pogrzebie Juliusza Słowackiego przemawiał marszałek Józef Piłsudski: […] Pokolenia za pokoleniami […] do wieczności przechodzą, pozostawiając po sobie jeno ogólne wspomnienia. […] Są ludzie i są prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwyciężają, że żyją i obcują między nami. […] Słowacki, jak żywa prawda życia, jest między nami. […] Jest nam żywym znajomym i żywa znajomość Słowackiego staje się coraz powszechniejsza i coraz szersza, tak, że ma znajomych więcej, niż miał ich za życia. […] I gdy teraz szczątki Słowackiego wprowadzamy do grobowców królewskich, wiemy, że przedłużamy mu życie dalej jeszcze i że żyć będzie tak długo, aż murów Wawelu nie naruszy czas zniszczeniem, a skała, która nad Wisłą samotna tu stoi, nie ulegnie śmierci. […] W imieniu rządu Rzeczypospolitej polecam panom odnieść trumnę do krypty królewskiej, bo królom był równy.

Sarkofag Słowackiego na Wawelu w dniu pogrzebu, fot. Aleksander Siermontowski

Druk okolicznościowy – pamiątka pogrzebu Juliusza Słowackiego na Wawelu

Grażyna Grochowiakowa