Po raz pierwszy wydany w całości – publikowany wcześniej w latach 1954-1969 na łamach paryskiej „Kultury” – Notatnik niespiesznego przechodnia Jerzego Stempowskiego jest zbiorem refleksji najwybitniejszego polskiego eseisty XX wieku mieszkającego od 1940 roku w Szwajcarii.

Autor pisze o literaturze, polityce, malarstwie, muzyce, architekturze, motoryzacji, teatrze, balecie, krajobrazach… wykorzystując rozmaite formy literackie: esej, recenzję, dziennik podróży. Obowiązkowa lektura dla wszystkich zainteresowanych kulturą polską XX wieku.

„Wszyscy – piszący i milczący – poszukujemy słów potrzebnych do nawiązania kontaktu ze światem, który zmienił się dookoła nas i przerósł nasz poprzedni zasap terminów i pojęć. Wszyscy wiemy, że nie zdobędziemy go żadnym frazesem, nie odgrodzimy się odeń żadną dymną zasłoną fikcji, że musimy przyjąć go do wiadomości i że do opisania go potrzebny nam jest język dokładny, rzeczowy, jasny, przylegający dokładnie do naszych doświadczeń. Literatura bieżąca nie dostarczała nam dotąd takiego języka, ale literatura ma własne drogi, własny rozkład jazdy: chwilami wyprzedza, chwilami spóźnia się z historią. Wyjście z zaczarowanego koła konwencji literackiej stało się w obecnych warunkach niezbędnym krokiem wstępnym do stworzenia jakiejś metody opisu i porządkowania naszych doświadczeń.”

Jerzy Stempowski

Notatnik niespiesznego przechodnia przynosi niełatwe do wyczerpującego wyliczenia bogactwo tematów. Literatura, polityka, malarstwo, muzyka, antyk, ptaki, architektura, historia, przypowieści, ubiory, ekonomia, fotografia, motoryzacja, balet, wspomnienia, krajobrazy, teatr… I rozmaitość form: esej, recenzja książki, dziennik podróży. W latach 1954–1969 ukazało się trzydzieści dziewięć Notatników, zdecydowana większość z nich składała się z odrębnych dwóch trzech, czasem nawet więcej szkiców. „Kultura” z tych lat zawiera poza Notatnikami prawie pięćdziesiąt innych publikacji Stempowskiego.

Są to liczne recenzje książek, artykuły polityczne, dzienniki podróży, sprawozdania z sympozjów, komentarze dotyczące laureatów nagród literackich itp. Znajdują się tam teksty, których właściwym miejscem wydaje się Notatnik, jak niektóre recenzje książek czy klasyczne eseje – Czytając Tukidydesa oraz Klimat życia i klimat literatury. Ale o przynależności do Notatnika decydował sam autor co świadczy, że traktował ten cykl w sposób specjalny. Do książek, których zawartość sam ustalał (Esejów dla Kassandry i Od Berdyczowa do Rzymu), włączył w całości, bądź we fragmentach, trzynaście Notatników.

W wydanych później w Polsce wyborach pism Stempowskiego zamieszczono jeszcze piętnaście innych. W rezultacie, w ośmiu książkowych zbiorach jego pism, jakie się dotąd ukazały, pominięto dziesięć całych Notatników oraz sześć szkiców, które wchodziły w skład innych, przedrukowanych nie w pełni. Stanowi to jedną trzecią całości. Notatnik niespiesznego przechodnia stanowi wyrazisty, charakterystyczny portret pisarstwa Jerzego Stempowskiego. Jego kompletna edycja wydaje się oczywistym obowiązkiem wobec jego autora a także dziejów paryskiej „Kultury”. W 1968 roku Czesław Miłosz pisał do Jerzego Giedroycia, że gdy „opadnie kurz tylko kilku autorów, w tym pan Jerzy, będą przydawać blasku «Kulturze».”

Jerzy Timoszewicz

Książkę możesz kupić na stronie Więzi – zobacz

Jerzy Stempowski, Notatnik niespiesznego przechodnia, zebrał i notą wstępną opatrzył Jerzy Timoszewicz, opracowała Dorota Szczerba, Warszawa 2012, Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, Biblioteka „Więzi”, 2 tomy.

ISBN: 978-83-62610-32-7 | liczba stron: Tom I: s. 272; tom II: s. 264 | format: 140 x 205 | oprawa: broszurowa ze skrzydełkami |