23 kwietnia (niedziela) o godzinie 15.00 zapraszamy na wykład otwarty kustosz Barbary Riss: Miłosz i Różewicz. Biografie równoległe i punkty styczne. Wykład odbędzie się w Muzeum Literatury przy Rynku Starego Miasta 20 w Warszawie. Prelekcja towarzyszy wystawie Poeta odchodzi. Tadeusz Różewicz.
***
Pusto zrobiło się na naszym poetyckim Parnasie, gdy autor „Kartoteki” dołączył do Mirona Białoszewskiego, Zbigniewa Herberta, Wisławy Szymborskiej. I… Czesława Miłosza, z którym obecnie najczęściej bywa porównywany. To o nich mówi się: „najwięksi współcześni poeci”. Każdy z nich „odkrył”, zaproponował w liryce własną formę, choć zasłużyli się i na innych polach literatury. Co więcej, przez ponad pół wieku byli dla siebie ważnym punktem odniesienia. Jak niegdyś Mickiewicz i Słowacki. Choć obaj współcześni twórcy odcinali się od romantycznego wzorca „poezji Wieszczów”.
Autor Ocalenia i autor Niepokoju szybko poznali się na jakości poezji, którą tworzyli. Pierwszy, starszy o pokolenie, z doświadczeniami sprzed wojny, w trzy lata po jej zakończeniu zaanonsował „narodowi” młodego poetę… „prawdziwego” poetę, wiążąc z jego przyszłością wielką nadzieję.
Już wówczas ich życia toczyły się odmiennie, a wkrótce przeobraziły się w dramatyczną wspinaczkę na „bieguny losu polskiego” (określenie Adama Mickiewicza). Miłosz od końca 1945 roku był nieobecny w kraju: wyjechał jako dyplomata do USA, a w 1951 zerwał z PRL-em. W 1960 roku został profesorem w Berkeley. Różewicz, z bagażem doświadczeń partyzanta AK, wybrał żywot prowincjusza z „małego miasteczka północy” w tymże zgrzebnym PRL-u. Konsekwentnie skupiał się wyłącznie na pisaniu. Dla obu odpowiedzialność za słowo była priorytetowa.
Biografie tych twórców „dotykają” zapalnych punktów historii Polski w XX wieku, które z kolei wywarły wpływ na życie i charakter ich literackiej aktywności. W przypadku Miłosza ukoronowanej Nagrodą Nobla w ważnym dla Polaków 1980 roku.
W kilka lat po upadku komunizmu autor Ocalenia osiadł w Krakowie. Różewicz mieszkał już od dawna we Wrocławiu. Obaj poeci dożyli dziewięćdziesięciu trzech lat. Ich znajomość zaczęła się od listów w 1947 roku. Choć przez wszystkie kolejne lata widzieli się ze sobą nie więcej niż dziesięć razy, za każdym razem odbywali rozmowy poruszające ich umysły. Ten szczególny związek między twórczością Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza poświadczają wypowiedzi obu pisarzy oraz – a może przede wszystkim – wiersze. Warto do nich wrócić, przypomnieć kontekst, w jakim zaistniały. Nasza świadomość owych relacji przez długie lata była zaburzona, wiedza o nich znikoma. Wszak osoba i dzieło autora Zniewolonego umysłu z powodów politycznych pozostawały w kraju ponad 30 lat poza oficjalnym obiegiem wydawniczym, unieważniane, dyskredytowane, pomijane w analizach krytycznoliterackich, także tych dotyczących Tadeusza Różewicza.
Barbara Riss
Fot. Anna Kowalska