W jednym z najsłynniejszych i najpiękniejszych wierszy w historii włoskiej poezji, Umberto Saba opisuje swoją rozmowę z kozą. Była uwiązana, coś tam zabeczała, on jej odpowiedział. Najpierw dla żartu, lecz po chwili zabawa stała się poważną rozmową. Poeta dojrzał w pysku kozy semickie rysy i usłyszał, jak w jej głosie skarży się każde cierpienie. Bo „ból jest wieczny / i ma jeden głos”.
Tylko trochę inaczej było w opowiadaniu Dina Buzzatiego o kanarku. Człowiek usłyszał śpiew ptaka, zagwizdał coś dla żartu, a kanarek posmutniał i po jakimś czasie umarł. Co zakomunikował kanarkowi człowiek, przypadkowo trafiając w jego mowę? Jakiego wspólnego doświadczenia dotknął? Powiadomił go niebacznie o czyjejś śmierci?
Święty Paweł, o którym wielu myśli także jako o poecie, pisał do Rzymian: „całe stworzenie aż dotąd jęczy i wzdycha w bólach rodzenia. Lecz nie tylko ono, ale i my sami (…) całą istotą swoją wzdychamy, oczekując – odkupienia naszego ciała… (Biblia Tysiąclecia). Zwierzęta i ludzie? Lecz jeśli „całe stworzenie”, to także rośliny… Jesteśmy siostrami i braćmi nie tylko w tym, że jesteśmy na wspólnym świecie, lecz i w tym, że zaistniejemy w pełni, na nowo?
Wszelkiemu stworzeniu dana jest solidarność męki i wysiłek nadziei. Nawet jeśli jest to wysiłek Syzyfa to rodzi się z niego wielkość i heroizm. Żyjemy bowiem jako ludzie i zwierzęta, ale we wspólnym cieniu i pod jednym słońcem, na równych prawach bólu istnienia i potężnej chęci życia.
Antoni Janusz Pastwa jest rzeźbiarzem, który rozmawia z ludźmi i zwierzętami właśnie na równych prawach. Jego postaci spięte są wspólnotą kruchości i wzrostu. Konie i psy kładą się do piasku, do cienia, a może z niego powstają, ku słońcu – dynamikę tego ruchu każdy, kto patrzy, musi odtworzyć w sobie. Osioł Pastwy oddaje człowiekowi własną naturę. Jest tak, jak gdyby został stworzony razem ze sznurem, którym człowiek przeciął mu skórę. Ludzie tego artysty, poddani potędze przemijania, są jednocześnie pierwotni w swej sile, jakby zazdrościli zwierzętom ich wielkości i siły… W tych siostrzanych i braterskich relacjach jest, oczywiście – jak w przypadku osła – miejsce na przemoc, krzywdę. Na poczucie wyższości, oddanie, litość. Lecz przy całym bólu, rzeźbiarz widzi w stworzeniach przede wszystkim to, co potencjalnie najistotniejsze i najpiękniejsze – wspólnotę. Jak z niej korzystamy, to już inna sprawa.
Miejsce dla wystawy Antoniego Janusza Pastwy w Muzeum Literatury jest oczywiste za sprawą dialogu, jaki prowadzi z pisarzami, zwłaszcza poetami. Rzeźbiarz włącza się w rozmowy poetów, rozwija ich motywy, poświęca im prace. Podpatruje ich język, podsuwa im szczegóły mowy własnej, mowy kamienia, drewna, gipsu, brązu. Zetknięcie z jego dziełami podszeptuje gotowe strofy, które, jak się okazuje, mamy na podorędziu. O czym to świadczy? Po pierwsze o tym, że wszyscy spotykamy się w słowie. Po drugie i nie mniej ważne – że, choć to często skrywamy, jesteśmy wyjątkowo wrażliwi na tę wspólnotę, której jesteśmy tylko małą częścią. Częścią komunii bytów, w której szukamy powodów naszego współistnienia – braci mniejszych i większych. Komuś w trakcie tej rozmowy przychodzi do głowy Andrzej Bursa i jego „Pożegnanie z psem”, komu innemu Adam Ważyk i tajemnica Inkippo.
Marzeniem kuratorów tej wystawy jest odkrywanie przez gości Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza solidarności stworzeń i solidarności języków. Wzruszenie tą wspólnotą. I czytanie wierszy, które rozmawiają ze zwierzętami, ludźmi, rzeźbami.
Jarosław Mikołajewski, Jan Barański
______________________________________
Antoni Janusz Pastwa (ur. 26 stycznia 1944 w Brzózie k. Kozienic) – absolwent Wydziału Rzeźby ASP w Warszawie (1970), dziekan tego wydziału przez cztery kadencje (1993-2006), profesor sztuk plastycznych (od 1992). Juror oraz przewodniczący wielu konkursów plastycznych. Członek rad programowych przy instytucjach kultury. W swoim dorobku ma ponad 30 wystaw indywidualnych w kraju i za granicą. Autor m.in.: pomnika Józefa Brandta w Orońsku, rzeźby Ulissesa w Villany (Węgry), pomnika Henryka Wieniawskiego w Lublinie, kwadrygi Apollina na frontonie Opery Narodowej w Warszawie, reliefów na gmachu Rezydencji Foksal w Warszawie. Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, w Muzeum Olimpijskim w Lozannie i Madrycie, galeriach Poznania, Kielc, w przestrzeniach miejskich Gdańska, Kielc, Lublina, Radomia, a także w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą.
Wielokrotnie wyróżniany Nagrodą Ministra Kultury oraz Nagrodą Rektora ASP za działalność pedagogiczną.
Inne ważne nagrody:
1973 – I nagroda w ogólnopolskim konkursie na pomnik Józefa Brandta w Orońsku
1977 – I nagroda na Międzynarodowym Biennale „Sport w Sztuce” – Madryt
2002, 2018 – Nagroda im. C.K. Norwida w kategorii „sztuki plastyczne”
2004 – Złoty Wawrzyn Olimpijski
2009 – Nagroda im. św. Brata Alberta
2011 – Srebrny medal Gloria Artis
2019 – honorowe wyróżnienie Srebrna Laska Towarzystwa Przyjaciół ASP
______________________________________
Zwierzęta i ludzie. Wspólne słońce, wspólny cień.Wystawa rzeźb Antoniego J. Pastwy
Pomysłodawca wystawy – Jarosław Mikołajewski
Kurator wystawy – Jan Barański
Oprawa plastyczna – Joanna Gębal
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
Rynek Starego Miasta 20, Warszawa
24.04.2019 r. – 26.07.2019 r.
Fot. Maciek Bociański
