Od 31 marca do 26 kwietnia 2008 r. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, prezentuje wystawę pt.: ZAiKS. Nie tylko ludzie pióra, zorganizowaną z okazji 90 rocznicy utworzenia tej Instytucji.
Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych był pierwszą w Polsce instytucją prawa autorskiego, powołaną do życia jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, w marcu 1918 roku. Jako Związek Autorów utworzony został między innymi przez: Stanisława Ossorię-Brochockiego, Andę Kitschmann, Kazimierza Wroczyńskiego, Juliana Tuwima, Andrzeja Własta, Jana Lesmana (czyli Jana Brzechwę), Gustawa Beylina i innych autorów i kompozytorów „lekkiej Muzy”. Spotkanie założycielskie odbyło się w kawiarni „Udziałowa”, mieszczącej się na rogu Alej Jerozolimskich i Nowego Światu.
Przedwojenny ZAiKS zrzeszał wszystkich znanych ówczesnych twórców, nie tylko chroniąc prawo autorskie, lecz także aktywnie przyczyniając się do jego tworzenia.
W czerwcu roku 1926 parlament II Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił nowoczesną ustawę o prawach autorskich. Warszawa gościła wówczas Zjazd Międzynarodowej Konfederacji Związków Autorów i Kompozytorów.
We wrześniu 1939 roku siedziba Stowarzyszenia przy ulicy Focha w Warszawie została zbombardowana, a całe archiwum spłonęło. Niemcy zakazali działalności związkowej. Reaktywacja nastąpiła tuż po wyzwoleniu, oficjalnie 7 stycznia 1946 roku ZAiKS został ponownie wpisany do rejestru Stowarzyszeń i działa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. ZAiKS jest obecnie związany ponad stoma umowami ze wszystkimi organizacjami ochrony praw autorskich. W efekcie zawartych umów, reprezentuje na terytorium Polski ponad 2 miliony autorów, kompozytorów i wydawców.
Od początku działalności ZAiKS-u jego członkowie uczestniczyli w pracach międzynarodowych agencji prawa autorskiego. Karol Małcużyński (od roku 1980) i Andrzej Szczypiorski (od roku 1989) byli prezydentami Międzynarodowej Konfederacji Stowarzyszeń Autorów i Kompozytorów – CISAC, z siedzibą w Paryżu.
Zadaniem ZAiKS-u jest jednak nie tylko ochrona praw autorskich, ale również wspieranie twórczości, czego najlepszym przykładem jest słynny Teatr Autora, działający w latach 1993-2000. Wyrazem pieczy nad rozwojem literatury, sztuki i popierania młodych twórców są natomiast nagrody przyznawane przez Stowarzyszenie w dziedzinie poezji, przekładów literatury polskiej, czy Nagroda im. Andrzeja Szczypiorskiego.
Wystawa w Muzeum Literatury prezentuje z konieczności zaledwie „migawki” z życia ZAiKS-u, jednak zgromadzony materiał z pewnością zarówno przybliży wszystkim niezwykle bogatą historię Związku, jak i pokaże różnorodne i barwne jego oblicze.
Można tu zobaczyć m.in. fotografie miejsc: zbiegu Alej Jerozolimskich i Nowego Światu gdzie mieściła się słynna kawiarnia „Udziałowa” i obecnej siedziby ZAiKS-u – Domu Pod Królami przy ulicy Hipotecznej, portrety kolejnych prezesów Stowarzyszenia i przedstawicieli poszczególnych Sekcji grupujących członków, fotografie dokumentujące uczestnictwo w Zjazdach i gremiach polskich i zagranicznych zajmujących się prawem autorskim, kopie wybranych dokumentów członkowskich.
Ponadto na wystawie znalazły się, będące własnością Stowarzyszenia, portrety wykonane przez Stanisława Ignacego Witkiewicza (także członka ZAiKS-u) oraz karykatury autorstwa Jerzego Zaruby, Władysława Daszewskiego, Juliana Żebrowskiego, Jotesa (Jerzego Szwajcera), przedstawiające członków Stowarzyszenia czyli, innymi słowy, ważnych i znanych przedstawicieli polskiej literatury i sztuki.
Fot. Anna Kowalska / ML
