Pokaz prezentuje unikatowy wybór dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza z kolekcji Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Zróżnicowanie tematyczne i formalne zgromadzonych obiektów obrazuje wyjątkową osobowość artysty, jego specyficzny sposób pojmowania świata oraz wymykającą się wszelkim ramom wyobraźnię. Na pokazie znalazły się pastele tworzone w ramach Firmy Portretowej, wyjątkowe kompozycje astronomiczne oraz dzieła realizujące koncepcję Czystej Formy. Ekspozycję dopełniają filmy z Witkacym w roli głównej autorstwa Augusta Zamoyskiego. Integralną część pokazu stanowi folder pełniący funkcję przewodnika po ekspozycji.

Firma Portretowa „S.I. Witkiewicz”

W 1925 roku Witkacy zdecydował się porzucić malarstwo olejne na rzecz twórczości portretowej. Artysta założył jednoosobową Firmę Portretową, która stała się jego głównym źródłem utrzymania. Choć Witkacy wielokrotnie podkreślał, że wizerunki stworzone w ramach Firmy to tylko wyroby, a nie dzieła sztuki, ciężko zaprzeczyć ich artystycznej oryginalności. W zbiorach Muzeum Literatury znajduje się 18 pastelowych wizerunków. Prezentowane obiekty stanowią przykłady portretów różnych typów i rodzajów, opisanych przez Witkacego w regulaminie firmy. Oddają one nie tylko wygląd, ale przede wszystkim charakter i stany psychiczne portretowanych postaci. Z opisów, jakie umieszczał na rysunkach, wiadomo, że powstawały po zażyciu różnych substancji psychoaktywnych, które znacząco wpływały na odbiór portretowanego przez artystę, a co za tym idzie ekspresję i sposób przedstawienia postaci.

Kompozycje astronomiczne

Witkacy interesował się astronomią już w dzieciństwie. W latach 1917-1918, kiedy powstawały kompozycje astronomiczne, artysta stacjonował w Petersburgu jako oficer armii rosyjskiej. Nieopodal znajdowało się obserwatorium astronomiczne w Pułkowie – ówczesna stolica światowej astronomii. Wykonywano tam pionierskie fotografie kosmosu, m.in. uwieczniono rozbłysk nowej gwiazdy w gwiazdozbiorze Auriga, której malarską interpretację stworzył Witkacy. Mimo symbolicznego ujęcia artysta starał się tworzyć swoje kompozycje z uwzględnieniem ówczesnej wiedzy o kosmosie. Do dziś w zbiorach muzealnych i kolekcjach prywatnych zachowało się jedynie kilkanaście kompozycji astronomicznych. W zbiorach Muzeum Literatury znajdują się dwie prace z tego wyjątkowego cyklu: „Antares w Skorpionie” oraz „Nova Aurigae”.

Teoria Czystej Formy

W 1919 roku Witkacy sformułował teorię artystyczną odnoszącą się do sztuk plastycznych, muzyki i poezji, którą określił mianem torii Czystej Formy. Według jej założeń treść dzieła artystycznego ma niewielkie znaczenie – jego istotą jest forma. Sztuka powinna charakteryzować się daleko posuniętą deformacją, dużą dozą tajemniczości oraz podążać za nieskrępowaną fantazją twórcy. Dzieła Witkacego z tego czasu cechują się dużym stopniem odrealnienia i intensywną kolorystką. Tematyka obrazów jest trudna do odszyfrowania, gdyż stanowi przede wszystkim świadectwo przeżyć wewnętrznych artysty, jego wizji, wspomnień i refleksji. Reprezentację dzieł realizujących koncepcję Czystej Formy stanowi 6 kompozycji ze zbiorów Muzeum Literatury.  

Kamera, akcja, Witkacy!

Dopełnieniem prezentowanych na wystawie dzieł są nagrania z lat 1926-1927 przedstawiające Witkacego strojącego do kamery swoje słynne miny pochodzące z amatorskich filmów Augusta Zamoyskiego, rzeźbiarza i przyjaciela artysty. Są to jedyne znane nagrania uwieczniające Witkacego w procesie twórczym. Artysta ujęty w bliskim kadrze eksperymentuje ze swoją mimiką. Filmy nawiązują do eksperymentów fotograficznych Witkacego, w których ekspresja mimiczna odgrywała pierwszoplanową rolę.

Witkacy. Pokaz. Dzieła z kolekcji Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
Rynek Starego Miasta 20, Warszawa
20 maja 2021 – 27 czerwca 2021
Koncepcja pokazu: Roksana Gawrońska, Jan Owczarek
Koordynacja: Jan Owczarek
Identyfikacja wizualna: rzeczyobrazkowe