W ramach projektu „Przepowiadanie Miasta” przedstawiamy dwie wystawy Kronikarki – Zofia Chomętowska i Maria Chrząszczowa. Fotografie Warszawy 1945-1947 i Stadion 55. Pierwsza z nich pokazuje mało znane prace Zofii Chomątowskiej i Marii Chrząszczowej, które wróciwszy w 1945 roku do stolicy dokumentowały jej zniszczenie i odradzające się na zgliszczach życie. Fascynujący dwugłos warszawskich fotografek daje bardzo ciekawy obraz Warszawy w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu, ujawniając jednocześnie osobowość artystyczną obu autorek.

Cykl Stadion 55 zawiera ponad 30 fotografii autorstwa Zbigniewa Dłubaka, w sposób niezwykle plastyczny przedstawiających budowę Stadionu Dziesięciolecia.

Wystawy przygotowane przez Fundację Archeologia Fotografii.

Wystawy czynne od 22 października 2013 do 1 grudnia 2013 r.
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
Rynek Starego Miasta 20, Warszawa

Kronikarki – Zofia Chomętowska i Maria Chrząszczowa. Fotografie Warszawy 1945-1947

Kiedy w lutym 1945 r. zaczęły się powroty do Warszawy, prawie każdy kto dysponował aparatem i materiałami fotograficznymi rzucił się do robienia zdjęć. Jedni tworzyli rygorystyczną dokumentację wszystkich ulic i pozostałości budynków z myślą o przyszłej rekonstrukcji czy procesach wojennych, inni starali się raczej plastycznie oddać grozę i wzniosłość pejzażu, a jeszcze inni rejestrowali atmosferę budzącego się do życia miasta.

Zofia Chomętowska i Maria Chrząszczowa – obie zawodowe fotografki – dokumentowały Warszawę od wiosny 1945, niezależnie od siebie, choć czasem pracowały  razem. Ich fotografie prezentowane były później na zbiorowej wystawie Warszawa oskarża!, przy której powstawaniu Chomętowska – wraz z Tadeuszem Przypkowskim – odpowiedzialna była za część fotograficzną.

Zarówno wystawa Kronikarki…, jak i album stanowią pierwszą próbę pokazania tych prac szerokiej publiczności, odsłaniając jednocześnie marginalizowaną dotychczas w historii polskiej fotografii, dokumentację powojenną wykonaną przez kobiety. Fenomen tych zdjęć polega, również na ich nieobecności w budowanym micie odradzającej się Warszawy. Jak pokazuje przygotowana przez Fundację Archeologia Fotografii wystawa i książka, ta absencja w sferze wizualnej jest trudna do usprawiedliwienia. Świetne, zróżnicowane formalnie kadry, wyraźne temperamenty fotograficzne, niczym nie ustępują tym prezentowanym dotychczas, przynoszą natomiast powiew nowości, są głosem tych, które były zapomniane.

Większość fotografii zrujnowanej Warszawy została wykonana w Śródmieściu, które doznało największych zniszczeń. Obie fotografki uwieczniły miejsca, które zostały najbardziej zniszczone, wręcz zburzone, ale często są bardzo znane z obrazowania ruin Warszawy – Zamek Królewski, Stare i Nowe Miasto, getto, Prudential, pałac Saski, Ratusz.

Fotografie ujawniają indywidualne temperamenty autorek, ale są naznaczone ówczesnym sposobem spoglądania na miasto po kataklizmie. Chomętowska, fotografująca 35mm Leicą koncentrowała się na detalu i scenach rodzajowych. Często szukała ujęć z góry, pozwalających na objęcie siatki ulic. Niektóre miejsca fotografowała kilkakrotnie o różnych porach roku. Szukała także kadrów identycznych z tymi, które w danych miejscach wykonała przed wojną.

Chrząszczowa, pracując aparatem średnioformatowym 6×6 cm, bardzo starannie budowała kompozycję, szukała scen i ujęć wyrazistych formalnie. Obie fotografowały nie tylko zniszczone budynki, ale także przejawy odradzającego się życia – stragany, zatłoczone ulice, środki transportu miejskiego.

Fotografki miały inne temperamenty, inaczej także potraktowały swoje dokumentacje. Maria Chrząszczowa dokonała ostrej selekcji i wybrała do rozpowszechniania zwykle wysmakowane kadry. Jej zbiór jest też mniejszy objętościowo. Zofia Chomętowska wykonała stykówki z wszystkich klatek, także nieostrych, dając pełną dokumentację swojego zapisu. Obie wkleiły zdjęcia do albumów, opisując je według własnej wiedzy i pamięci. Oba zbiory trafiły do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (Chomętowskiej w 1979, Chrząszczowej na początku lat 80.), nie są jednak szerzej znane. Obecnie pozostające u osób prywatnych archiwa obu fotografek opracowywane są przez Fundację Archeologia Fotografii.

Niewielka wystawa jedynie sygnalizuje zawartość książki, która składa się z kilku części: zawiera reprodukcję albumu Chrząszczowej, zrobionego przez nią własnoręcznie oraz zeszytów z pracami Chomętowskiej. Część albumowa podzielona została na sektory, obejmujące fotografie terenów od okolic ulicy Spacerowej po getto i Nowe Miasto. W części tekstowej znajdują się eseje Sylwii Chutnik, Grzegorza Piątka i Karoliny Lewandowskiej.

Kuratorka: Karolina Ziębińska-Lewandowska

Stadion 55

Kiedy w 1954 roku rozpoczęto budowę Stadionu Dziesięciolecia, wiadomo było, że na skończenie budowy jest tylko jeden rok. Arena miała być gotowa na uroczyste obchody powstania PRL oraz na Międzynarodowy Festiwal Młodzieży. Stadion od początku był wprzęgnięty w machinę propagandową i stał się w połowie lat 50. jedną ze sztandarowych budów socjalizmu.
Do jego realizacji zostali zatrudnieni znakomici architekci, a także plastycy, którzy mieli wykonać elementy dekoracji stadionu. Wśród tych ostatnich byli artyści z dopiero co powstałej Grupy 55. Mieli opracować, istniejący do dziś, ceramiczny fryz budynku sportowego. Prawdopodobnie dlatego wiosną 1955 roku Marian Bogusz i Zbigniew Dłubak znaleźli się na placu budowy stadionu. Wówczas Dłubak wykonał ponad 30 fotografii niezwykle plastycznie dokumentując budowę.

Fotografie przez dekady znajdowały się w archiwum artysty i dopiero w 2009 roku zostały odkryte w trakcie prac nad jego spuścizną, prowadzonych przez Fundację Archeologia Fotografii.

Wystawa przygotowana przez Fundację Archeologia Fotografii. Kuratorka: Karolina Ziębińska-Lewandowska
 

Dokumentacja wystawy: fot. Maciek Bociański