Pokaz rękopisów: od 18 listopada do 9 grudnia 2011 r. Muzeum Literatury, Rynek Starego Miasta 20. Zapraszamy na wernisaż – więcej

Jestem profesor literatury polskiej i poeta – czyli jestem tym, czym powinienem być stale – zamiast dokonywać akrobacji i chodzić na głowie wbrew mojej naturze […] rozkosze moje polegają jakby na incognito. Tzn. że nie muszę być poetą, literatem, tylko mogę kroczyć w profesorskiej todze, tak że to, na czym najbardziej zależy, jest wyłącznie moją prywatną sprawą, najczęściej nieznaną w ogóle ludziom, z którymi się na uniwersytecie spotykam. […] Nasze własne powinno być stale demaskowane, ale nie bez ustanku, bo wtedy niezdrowo. Czyli że może najlepszy sposób, to ucieczka na Niedźwiedzi Szczyt, gdzie wysoka godność profesora chroni, palcem nas nie dotykają i świnia w nas drzemie, traktowana z pewną tolerancją – pisał Miłosz do Jerzego Andrzejewskiego w 1962 roku z Berkeley.

Historia rękopisów Czesława Miłosza w zbiorach Muzeum Literatury to kilka odrębnych epizodów, które z perspektywy całości zbioru zyskały niespodziewaną spójnię. Zasadnicza część archiwum pochodzi z mieszkania przy ulicy św. Tomasza 26/11 w Krakowie, zajmowanego przez Poetę w 1945 roku razem z Tadeuszem Brezą, który w roku 1947 przeniósł się do Warszawy. Po nim mieszkanie „objął” Ludwik Hieronim Morstin i to dzięki niemu oraz jego spadkobiercom owe „papiery” trafiły w roku 1979 do Muzeum Literatury. Znalazły się tu rękopisy kilku wierszy z końca okupacji i lat tuż powojennych, wśród nich nieznany i dotąd niepublikowany wiersz „Lament wiernej”, niedokończony tekst inc. „(Plemię żyjące od klęski do klęski)” oraz brudnopis Portretu z połowy XX wieku (z tomu Światło dzienne, Paryż 1953). Ausweis z 1941 roku, ze zdjęciem, adres: „Kredytowa Str. 1-18”. Scenariusz (właściwie kilka redakcji noweli filmowej, pomysły i szkic) „Robinsona warszawskiego”, nad którym poeta pracował razem z Andrzejewskim oraz dwa inne scenariusze Miłosza z tego okresu, które dla badaczy mogą okazać się prawdziwą ciekawostką: napisany zapewne na zamówienie „Ściegienny” i trochę zastanawiające „Niezwykłe wydarzenie”. Wśród papierów z krakowskiego mieszkania są także trudne „Refleksje warszawskie” o literaturze czasów wojny, wyrażające krytyczny stosunek do środowiska poetów „Sztuki i Narodu”, konsekwentnie później podtrzymywany (choć wiersze Antygona i Ballada pozwalają snuć przypuszczenie, że mógł to być wewnętrzny konflikt poety). Ponadto drobne notatki, m.in. o projektowanym na 1945 rok tomie Ocalenie, oraz brudnopis życiorysu i podania do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z prośbą o przyjęcie „w poczet pracowników”.

Nasza opowieść o rękopisach Miłosza w zbiorach Muzeum burzy porządek – chronologiczny, biograficzny, związany z konkretnymi utworami, gdyż zasadnicze archiwum poety w zbiorach, choć ciekawe, jest skromne (choćby wobec spuścizny poety w Beinecke Library), obraz całości zyskujemy dopiero przywołując inne archiwa. Przede wszystkim należy tu wymienić archiwum Władysława Sebyły, które znalazło się w Muzeum w latach 70. XX w., a wraz z nim, nieprzypadkowo przecież, kilka rękopisów Miłosza. Nieprzypadkowo, gdyż Władysław Sebyła, autor „ostatniego wiersza epoki” (I znowu tupot nóg sołdackich…, dla Miłosza jeden z najważniejszych tekstów dwudziestowiecznej poezji polskiej), przypomniany w Traktacie poetyckim i w mowie noblowskiej w kontekście sowieckiego (i doświadczonego przez poetę) zalewu dzikiej Czerwonej Armii i zbrodni katyńskiej, zajmuje miejsce szczególne w przestrzeni miłoszowskiej. W archiwum Sebyły znajdują się m.in.: maszynopis wiersza Dysk (drukowany w tomie Poemat o czasie zastygłym, Wilno 1933) i rękopis „Teatru pcheł” (dopiero w tomie Wiersze, Kraków 1984), „Powrót (Gon ogarów)”, znany pod tytułem W tym właśnie kraju (opublikowany dopiero w I tomie Wierszy, Kraków 1993), Na śmierć młodego mężczyzny (z Poematu o czasie…) oraz nieznany, niepublikowany wiersz pt. „Choroba”.

Z takich właśnie okruchów budujemy na wystawie opowieść o Miłoszu, czy raczej tylko jej inspirujący zarys. Prezentujemy listy poety z różnych okresów życia, stanowiące cenne źródło wiedzy o „życiu i twórczości”: począwszy od wspomnianych do Sebyły, poprzez listy z końca okupacji do Mieczysława Rytarda (1944) i Jarosława Iwaszkiewicza (1945), później – do Anny Kowalskiej (1948-1950), Konstantego Aleksandra Jeleńskiego (1953-1965), z późnych lat 70. i 80. XXw. – do Jana Kotta (1977-1978), Oli Watowej (1986-1987). Drogę do Nobla (od strony kulis) przybliża korespondencja Katarzyny Gruber z Biblioteki Szwedzkiej Akademii Noblowskiej (1977-1997).

Dwa obszerne bloki listów Miłosza znajdują się w Muzeum Literatury w archiwach Jerzego Andrzejewskiego i Artura Międzyrzeckiego. To zespoły wyjątkowe, przejmujące, zaświadczające przede wszystkim o amerykańskiej egzystencji poety, który jako profesor literatur słowiańskich na University of California przeżył w Berkeley, przy 978 Grizzly Peak Blvd., trzydzieści lat.

Archiwum Miłosza wzbogacone zostało nowymi materiałami przez samego poetę, który przy okazji wizyty w Muzeum Literatury w czerwcu 1981 roku podczas swej pierwszej od 1951 roku podróży do Polski, i w następnych latach przekazał kilka cennych rękopisów. Wśród nich – fragmenty 7. i 13. poematu Po ziemi naszej (z tomu Król Popiel i inne wiersze, Paryż 1962), rękopisy z charakterystycznymi rysunkami na marginesach. Ponad dwadzieścia kart intensywnie pokreślonego brudnopisu „Słowa wstępnego tłumacza do Księgi Hioba” (strona graficzna rękopisów Miłosza, w zestawieniu z kaligraficznymi tekstami, to materiał na oddzielne studium), szczególnego w kontekście swoistej dokumentacji „drogi do Nobla” – to liczne druki, zaproszenia, zawiadomienia o odczytach i wykładach uniwersyteckich, dyplom prestiżowej The fifth Neustadt International Prize for Literature (University of Oklahoma 1978), zwanej „Małym Noblem”. Cenny dar poety dla Muzeum – bardzo osobisty egzemplarz Trzech zim (Wilno 1936), ze śladem kuli, znaleziony przez poetę wiosną 1945 roku w gruzach mieszkania przy Alei Niepodległości.

Prezentacja rękopisów wzbogacona jest fotografiami ze zbiorów Biblioteki Narodowej, autorstwa Andrzeja Miłosza, egzemplarzami książek z zasobu Biblioteki Muzeum Literatury, szczególnie cennymi ze względu na dedykacje Poety dla przyjaciół (m.in. Oli i Aleksandra Watów, Józefa Wittlina, Kazimierza Wierzyńskiego) oraz portretami Noblisty, autorstwa m.in. Feliksa Topolskiego. Pokazowi rękopisów towarzyszy bogato ilustrowany folder.

Autorka pokazu: Małgorzata Wichowska
Współpraca: Elżbieta Szymańska
Oprawa plastyczna: Adam Orlewicz

Na pokaz zapraszamy w:
poniedziałki, wtorki, piątki w godz. 10.00 do 16.00
środy w godz. 12.00 do 20.00
czwartki w godz. 11.00 do 18.00
niedziele 11.00 do 18.00

Wybrane rękopisy i dokumenty ze zbiorów Muzeum Literatury: